Utdanning nr. 18 - 2016

Debatt

Språk

Målformene i skolen

En bør endelig avskaffe ordningen med obligatorisk sidemål og innføre valgfri målform fra første klasse og valgfritt sidemål fra åttende eller niende. Fullskala valgfrihet, altså! Som norsklærer i den videregående skolen ser jeg at sidemålet ofte er en klamp om foten på elevene. Arbeidet med sidemålet skjerper ikke uttrykksevnen, men sløver den hos mange av elevene. Dette er en sørgelig realitet. Elevene må få kon- sentrere seg om én av målformene skal de bli kvalifiserte skrivere (og det skal de jo). Bokmål og nynorsk er gode, vel- pleide skriftspråk. Hovedproblemet er at en lett blander sammen to så like skriftspråk. Dette skaper mye kluss ikke bare i elevarbeider, men overalt i samfunnet. Det dreier seg

stort sett om feil som enkelt kan lukes bort, men som ikke blir det – til tross for årelang, flittig øvelse i klasserommet. En elev forkynte at han anså arbeidet med sidemål for omtrent like meningsfylt som å sor- tere støvdotter …! Ganske ørkesløst med andre ord! Vi tok det humoris- tisk, men han snakket uten tvil på vegne av mange. Derfor: La det være opp til elev- ene i samråd med foreldrene å velge målform i god liberal ånd. Dette viktige, men ukompliserte valget er folk i stand til å gjøre selv. En velger «hjertespråket» sitt – bokmål eller nynorsk; det ene eller det andre. Enkelt!

Sidemålsundervisningen bidrar til å sløve uttrykksevnen hos mange elever, mener Helge Aleksander Kyvik. ILL.FOTO BJØRNERIKLARSEN

Helge Aleksander Kyvik lektor

Språk

Nynorsk i vestlandsregionen

Fylkesordføraren i Rogaland seier at nynorsken er «unaturleg» i Rogaland, og dei to andre fylka er nøgde med den vage formuleringa om nynorsk. Handsaminga av språkspørsmålet i forhandlin- gane om ein ny vestlandsregion syner at politika- rane har ei oppsiktsvekkjande låg forståing for dei språklege makttilhøva i regionen. Utan språklege retningsliner vinn det største språket. Det er røynslene frå både kommunar, fyl- keskommunar og statlege verksemder. Mållaget kan difor ikkje godta noko anna enn at den nye vestlandsregionen vert administrert på nynorsk. Språkval kan aldri vera nøytrale, ein må anten velja det eine eller det andre. Utan reguleringar vil fleire slike språkval i ein eventuell ny vestlandsre- gion verta tekne til fordel for bokmålet. Heilt frie språkval er vanskeleg å sjå for seg der styrketil- høva mellom språka er ujamne. Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane har

forhandla fram ei intensjonsavtale om ein eventu- ell ny vestlandsregion. I avtala er det ikkje slege fast kva som skal vera språket i den nye regionen, og nynorsk er berre nemnd ein gong i teksten med denne setninga: «Nynorsk har vore, og er, ein viktig felles identitetsbyggjar». Dei tre vest- landsfylka har alle ein lang nynorsk tradisjon, og 67 av kommunane i den eventuelle storregionen vil vera nynorskkommunar, medan berre 3 vil vera bokmålskommunar og 15 har vedtak om at dei er språkleg nøytrale. Nasjonalt representerer nynorsken eit språkleg mindretal. Dei som skriv bokmål, ser språket sitt rundt seg heile tida, medan dei som skriv nynorsk, ofte må leita for å i det heile finna språket sitt i media, i bøker og på internett. Fylkeskommunen og ein eventuell ny region er ein massiv nynorsk skriftspråkprodusent. Det gjer dei til viktige skriftspråkprodusentar. Den

store produksjonen av nynorsk tekst inn i havet av bokmålstekst er eit viktig bidrag for å gjera nynorsken synleg. Språkbruk avlar språkbruk, og dess meir nynorsken vert brukt i ålmenta, dess enklare vert det for nynorskbrukarar å halda på og bruka nynorsken. Offisiell norsk språkpolitikk legg opp til styr- king av nynorsk i offentleg målbruk. Språkbruken er meir enn berre ei praktisk ordning, han er òg eit viktig tildriv til politiske åtferdsmønster, tiltak, normer og verdiar. Ikkje berre som viktig bidrag i den totale tekstmengda, men òg som ei styrking av den kulturelle og språklege identiteten til nynorskbrukarane. Ein vestlandsregion som ikkje vert administrert på nynorsk, vil auke presset på nynorsken.

Magne Aasbrenn leiar i Noregs Mållag

42 | UTDANNING nr. 18/28. oktober 2016